LỐI DẠY VĂN TRIỆT TIÊU xúc cảm: DẠY - HỌC VĂN THEO CÁCH thực dụng chủ nghĩa


Trò học văn vì đó là môn thi tốt nghiệp, thi ĐH. Thầy dạy văn cũng nhằm mục đích cho trò vượt qua kỳ thi và đạt được điểm cao. Có thể nói dạy và học văn hiện nay nhằm hướng tới kỳ thi và đề thi.

Ngày xưa, gia sư văn giỏi và đời chúng tôi từng say sưa chuyền cho nhau những câu thơ chép tay trên giấy học sinh vàng ố của thi sĩ Rasul Gamzatov: Cuộc sống sẽ tối sầm nếu không có thơ ca/Không thấy quạ sẽ không còn khái niệm/ Giống màn đêm không ngôi sao nào hiển hiện/Giống tình yêu khô cằn không một phút trao hôn. Với tâm thế ấy, chúng tôi đã đến với những giờ kì tất cả lòng nồng hậu và một tình ái thánh thiện. Không ai phủ nhận được rằng văn học giúp bổ dưỡng tư cách, tâm hồn, chắp cánh cho trí nhớ tượng của con người bay bổng. Thế nhưng, thực tiễn dạy và học văn hiện giờ đang diễn ra như thế nào?

Trò chỉ học khi thi

Trò học văn vì đó là môn thi tốt nghiệp, môn thi ĐH. Thầy dạy văn cũng nhằm mục đích cho trò vượt qua kỳ thi và đạt được điểm cao. Có thể nói dạy và học văn hiện đều hướng tới kỳ thi và đề thi. Điều vững chắc là phải không vì đay bức thì không học sinh nào tự giác soạn bài môn văn ở nhà.


thời kì dành cho môn văn quá khiêm tốn so với các môn tự nhiên, ngay cả học trò thi ĐH khối D, C cũng không chú trọng nhiều môn này. Tìm gia sư văn tại nhà thấy hàng trăm câu giải đáp của học trò đều rưa rứa: “Em chỉ học văn khi thi, văn chính yếu là chém gió nên học hay không cũng vậy”, “Dành thời kì để học văn là sự xa xỉ về thời gian”, “Em chỉ thích đọc truyện tranh, không thích đọc truyện chữ vì không thú nhận và đòi hỏi nhiều thời gian quá”, “Chưa bao giờ em đọc một cuốn tiểu thuyết nào”, “Em chỉ học thuộc thơ khi thầy cô yêu cầu nhưng bây chừ quên hết rồi”.

Khi hỏi về những tác phẩm ngoài chương trình, nhiều học trò tiết lậu: “Chưa bao giờ em đọc thêm tác phẩm nào”. Ngay cả học sinh chuyên văn cũng dìm: “Những tác phẩm nức danh thường dài quá, chúng em không có thời kì, chỉ đọc những phần được trích dẫn trong sách giáo khoa”.

Khi hỏi lý do vì sao không thích học văn, học trò thường trả lời: Vì điểm văn rất khó dự đoán, vì điểm văn luôn thấp hơn các môn khác, vì những tác phẩm trong sách giáo khoa không hay, vì đề thi chỉ tập kết vào một bài, vì đề thi ra chi tiết có thuộc tính đánh đố, vì không có khả năng cảm thụ, vì những gì trong tác phẩm xa lạ với cuộc sống bây chừ… Những cái “vì” ấy đã ngăn cản lòng yêu văn của học trò.

Thầy cố công gò chữ

Hơn nữa, cách đua về môn văn của chúng ta cũng có vấn đề. Gia sư môn văn thấy trước những năm 1980, đề thi chỉ chú trọng thể loại nghị luận từng lớp. Học văn là học làm người và thi văn cũng là để kiểm chứng về thái độ nhận thức của người học về từng lớp, bài thi là thước đo tư tưởng, ý kiến của người học. Sau năm 1985, đề thi lại quay sang hướng khác: Bỏ hẳn thể loại nghị luận xã hội, chỉ có nghị luận văn học. Đề thi tốt nghiệp THPT và ĐH chỉ trong phạm vi phân tích tác phẩm truyện hoặc thơ.

Từ năm 2009 trở đi, bắt đầu có sự đổi thay đề thi. Phần nghị luận tầng lớp được đưa vào (chiếm 3/10 điểm); phần nghị luận văn học 7 điểm, gồm 2 câu (câu 2 điểm và câu 5 điểm). Song, một vấn đề lại nảy sinh: Trong việc phân tích thơ văn, càng đi sâu vào chi tiết nhỏ lại càng khó, nhất là khi người bình không có quyền tuyển lựa.

Sự phân tách như vậy thường chỉ dành cho những người có trình độ chuyên môn cao và sâu. Điều đó dẫn đến cách dạy văn của chúng ta theo lối “nhai văn nhá chữ” mà thi sĩ Cao Bá Quát đã giật mình nhận ra gần 130 năm trước trong chuyến đi công cán tại Singapore năm 1884. Ông viết: giật thột khi ở xó nhà, văn chương chữ nghĩa khéo là trò chơi.

Một bài thơ gia sư văn phải đi phân tách hết từng chữ, từng câu như là chữ vàng lời ngọc, trong khi thực tiễn không phải bài nào cũng hay. Ngay cả với bài thơ hay, đâu phải toàn bài đều hay mà chỉ hay ở một đôi đoạn, trong đoạn cũng chỉ một vài câu hay. Có những đoạn là hạt sạn của bài thơ nhưng thầy trò cũng phải phân tách. Tìm làm sao được cái hay khi người dạy phải cố công gò chữ đi tìm các biện pháp nghệ thuật: điệp ngữ, từ láy, so sánh…và “tán”: tài hoa, tinh tế, tuyệt trần cho xong chuyện. rút cuộc, thầy đành phải chẻ sợi tóc làm tư, ép nói những điều mình không cảm thấy. Thầy đã vậy chắc trò còn khổ hơn nếu đề thi rơi vào những phần như thế. Điều nghịch lý là các nhà phê bình khi phân tích được chọn nói điều mình thích trong tác phẩm, còn học sinh thì phải phân tách những điều theo sự bắt.

Muốn học trò có thể sáng tạo trong môn văn, cần có những đề thi mở, cho thí sinh có quyền lựa chọn điều mình tâm đầu ý hợp nhất trong tác phẩm và không nhất định phải là những tác phẩm có trong chương trình. Muốn văn chương đảm trách được chức năng tẩm bổ cho tâm hồn con người, đòi hỏi phải có nhiều yếu tố: tác phẩm phải hay, thầy cô dạy phải nhiệt huyết, giàu lửa; đề thi phải thoáng, có biên độ mở cho sự sáng tạo của người viết và phải đa dạng với nhiều loại câu hỏi, nhiều thể loại khác nhau, đáp án phải linh động…